Rozdział VII

“PIASKI”

Gustawowi Kahu.

Pan Bille obtarł czoło. Miał na sobie żałobny krawat. Powiedział:

-No, już po wszystkiem.

Pani Bille opuściła szyldkretowe lorgnon na zeszyt z rachunkami. Westchnęła, odsunęła rachunki. Zwróciła na męża wzrok pytający. Gryzła zębami pióro. Powiedziała:

-Siadaj, Gaspardzie, i opowiedz mi wszystko.

Pan Bille nasępił się. W małej jadalni pachniało już jesienią. Bery i gruszki zimowe ozdabiały gzyms dębowego kredensu.

Umieściwszy się na stoliku do robót, Mitenka przechyliła głowę, by śledzić lot muchy. Z oddali dochodziło wołanie roznosiciela.

Pan Bille zaczął:

-Rozmawiałem długo z Loriot’em… Twoja siostra nie przywiązuje wielkiej wagi do “Piasków”. Podobnie, jak my, jest zdania, że obecnie sprzedaż z licytacji byłaby niepożądana dla nas wszystkich. A wreszcie, przykrą jest jej myśl, że posiadłość ta przejdzie w obce ręce.

Pani Bille złożyła dłonie.

-A mnie? czy ja na coś liczę? Trzeba było powiedzieć Loriot’owi…

-Uspokój się, kochanie. Powiedziałem to, co należało powiedzieć. Jednym słowem, postanowiliśmy rzecz tę polubownie załatwić. We czwartek pojedziemy do “Piasków”. Loriot przywiezie ze sobą swego przyjaciela, architekta, który natychmiast przeprowadzi ocenę. Jest to pomyślne dla obu stron…

-A dlaczegóż to Loriot ma przywieźć architekta?

-A, jeśli nie ufasz swojej rodzinie…

-Dobrze już, dobrze!

Nie pozostawało nic innego, jak zakończyć sprawę pocałunkiem. Ból był świeży. Ta nieznośna scheda przypominała bezustannie stratę nie do powetowania. Pani Bille przytknęła chustkę do ust.

-Moja biedna Matka!...

-Odwagi, Juljo, odwagi!

-Posiadłość, majątek - cóż to znaczy, dobry Boże, cóż to znaczy?

Oczy jej były zaczerwienione. Utkwiła je w zagłębieniu posadzki.

2.

Nastał czwartek. Od świtu mżył chłodny deszcz. Wyruszono powozem, pod ochroną przewiewnej płóciennej budy. Architekt miał przyzwoite maniery. podał rękę damom i okrył je swoim parasolem.

Pan Bille denerwował się długo, otwierając zamek. Gdy pchnięto furtkę, wszyscy rzucili się ku domowi. Panował w nim nieuchwytny zapach pleśni. Szeroko otwarte okiennice ukazały sprzęty nader stare; poruszano się na palcach, dotykano nieruchomych zegarów i nienalanych lamp. Architekt szedł pierwszy. Robił jakieś uwagi w notatniku. od czasu do czasu głos jego skrzypiał, jak pozytywka:

-O, niech panie spojrzą na ten ładny kufer w stylu Henryka III-go! Ten pokój jest bardzo piękny! A oto i jadalnia - prawie nowa!

Pani Bille szepnęła:

-Matka kazała ją odrestaurować przed dwoma laty.

-Właśnie, mój Boże, właśnie.

Gładził brodę. Była szpakowata i starannie utrzymana. Powiedział:

-Ach, gdyby tak budowano dzisiaj!

Badania prowadzono starannie. Bille i Loriot nieustannie zadawali pytania. Architekt bronił się:

-Nie jestem znawcą, panowie!

-Mniejsza o to, zna się pan lepiej od nas!

Utyskiwano na dzieci. Stefan i Emma bawili się w chowanego, plącząc się od czasu do czasu pod nogami, jak rozbiegane gąsięta. Pan Loriot mówił grubym głosem. Wszyscy zeszli do ogródka. Ścieżki zaczęły już porastać trawą. Za olbrzymim śmietnikiem drżały na deszczu dwie zdziczałe kozy. Herbaciane róże kwitły jeszcze, osypując się za każdym podmuchem wiatru. Na tle sczerniałego trawnika płatki ich wyglądały, jak plamy po mlecznej kawie.

Całe towarzystwo wróciło do mieszkania. W dalszym ciągu ostukiwano listwy, badano odrzwia, częściowo odłupane, poruszano wszystkie klamki, otwierano wielkie szafy, pachnące dojrzałemi owocami, lawendą i staremi sukniami.

Udano się aż na strych. Na woskowanym parawanie znać było gdzieniegdzie sylwetki zwierząt i chińskie kwiaty. Sto butelek szampana tworzyło rodzaj piramidy.

-Ileż tu wspomnień - szepnęła pani Bille.

Zeszli na dół. Pan Bille zaproponował:

-A możebyśmy co przekąsili?

Pobiegł do powozu. (“Weź-że parasol”, nadaremnie wołała za nim Julja). Podniósł budę, wyjął ze skrzyni “Camembert”, butelkę “vin gris”, dwa chleby złociste i owinięte w bibułkę. Biegł do jadalni na łeb na szyję, z kołnierzykiem podniesionym, z wilgotnemi uszami; damy przesuwały krzesła, zdejmowały rękawiczki, w milczeniu podnosiły woalki.

Loriot zaproponował:

-A możebyśmy tak zrobili rachunki?

Architekt wyciągnął notatnik.

-Ale przedewszystkiem pomyślmy o przyjemności - zawołał pan Bille. - Panie pozwolą…

Podał ser. Architekt uderzał końcem ołówka w róg stołu. Nadbiegły dzieci. Proszono Stefana, żeby przestał sapać. Włosy małej rozsypały się. Pani Bille wzięła ją na kolana.

-Moja droga, będę miała nielada kłopot z uporządkowaniem ich…

-Wspaniałe to twoje wino! - chwalił Loriot. - No, panie oceniaczu, niech nam pan powie swoje zdanie.

Architekt podniósł głowę. Oczy wszystkich spoczęły na notatniku.

Pan Bille lał wino z wysoka, starając się pokazać, że trochę musuje.

-Dość, dość! - zawołał architekt.

Powoli zabrał się do picia - naprzód małemi łykami, następnie wielkimi haustami. Wydął wargę. Oczy jego sypały drobne iskierki. Szepnął: “Wspaniałe!” Powtórzył wyraz ten raz jeszcze, akcentując każdą zgłoskę: “Wspaniałe!”

Pan Bille opowiedział historję wina: Wdowa z okolic Vesoul. Nie prowadzi handlu winem, ale corocznie odsprzedaje przyjaciołom nadwyżkę swego zbioru. Dwadzieścia baryłek, nie mniej, nie więcej krąży po świecie.

-Niech pan sobie wyobrazi: samotny wzgórek, bardzo słoneczny. Naświetlanie stanowi to u wszystkiem - nieprawdaż? A co zabawne, to to, że w okolicy wino się nie udaje, absolutnie nie udaje.

Powstano od stołu.

-Rachunki? - rzucił brutalnie Loriot.

Architekt przybrał uroczysty wyraz twarzy. Chwilę wahał się. Słychać było szum deszczu. Wreszcie oznajmił:

-Dobry Boże, moi panowie, przypuszczam, że dziewięć tysięcy czterysta, a może dziewięć tysięcy sześćset…

Pan Bille spytał:

-Z całem umeblowaniem?

Architekt uśmiechnął się, kiwnął głową:

-Oczywiście - z całem umeblowaniem.

Loriot zdobył się na gest:

-Powiedzmy - dziewięć tysięcy. I nie mówmy już o tem. Zgoda?

Państwo Bille obrzucili się szybkiem spojrzeniem. Oboje starali się ukryć swoje zadowolenie.

Pan Bille przyjaźnie poklepał szwagra po ramieniu.

-Zrobione. Wiesz przecie, że ja i drobnostkowe wyliczenia…

Założono konie, ponieważ noc zaczęła zapadać. Panie umieściły się w głębi powozu. Nader tkliwie objęły się ramieniem. Od czasu do czasu słychać było szmer pocałunku.

-A co dla mnie? - spytał Loriot głosem tubalnym.

Architekt uśmiechnął się lekko. Co za dystyngowany człowiek! Stefan bawił się włosami Emmy, które dotykały jego twarzy. Pan Bille końcem bata drażnił konia po uszach. Przejeżdżając Bois Gentil spostrzegli sarnę. Wszyscy pytali: “Widzieliście ją?” A potem droga ciągnęła się dalej - szara, dżdżysta. Pusta butelka, którą przezornie zabrano ze sobą, czyniła hałas iście piekielny.

Piotr Villetard

Przekład autoryzowany Zofji Popławskiej

“Kobieta współczesna” maj 1927, nr 11, str. 12-13.

Niepodobna - rzuciwszy w poprzednim numerze “Kobiety współczesnej” zarys działalności Pauliny Kuczalskiej-Reinschmidt w b. Królestwie polskiem - pominąć innych dzielnic kraju, na które roztaczał się szeroki wpływ tej naszej hetmanki naszego ruchu kobiecego.

Byt polityczny Polski pozwolił kobiecie tylko w b. Galicji stanąć do walki czynnej o równe prawa. Tam też prowadziły ją w ścisłej ideowej łączności z Warszawą najwybitniejsze działaczki z końca 19 wieku, bądź stale, bądź czasowo zamieszkałe w Małopolsce Zachodniej i Wschodniej.

W Krakowie inicjatorką i kierowniczką wszelkich emancypacyjnych poczynań była p. Kazimiera Bujwidowa, b. przewodnicząca Stowarzyszenia równouprawnienia kobiet, organizatorka pierwszego gimnazjum żeńskiego w Galicji, niezmordowana bojownica w sprawie reformy wykształcenia, a przede wszystkiem otwarcia przed kobietą naścieżaj wrót wyższych uczelni.

W 1896 r. płomiennymi mowami na publicznych i zamkniętych zebraniach (te ostatnie odbywały się perjodycznie w Czytelni kobiet, założonej przez p. Marję Siedlecką, przewodniczącą T-wa Szkół ludowych) pobudziła Bujwidowa kobiety krakowskie do wniesienia pierwszej petycji do sejmu o zniesienie pełnomocnictwa w wyborach i rozszerzenie praw wyborczych przez przyznanie kobietom prawa biernego.

O czynnem ani wzmianki. Takie skromne na razie były te żądania. Tak drogą powolnego - krok za krokiem - kołatania usiłowano dojść do celu.

Pod tą pierwszą odezwą podpisało się zaledwie czterdzieści kobiet, ale i to uważano już za wielkie zwycięstwo i wyłom olbrzymi w murze zatwardziałej opinji. Stronnictwo demokratyczne i socjaldemokratyczne (to ostatnie z posłem Ignacym Daszyńskim na czele) włączyły wówczas do swoich programów żądanie pełnego równouprawnienia kobiet ekonomiczno-prawno-politycznego, a także reformy prawa małżeńskiego.

Do bardzo wybitnych krakowskich działaczek należała Marja Turzyma (Wiśniewska), redaktorka Nowego Słowa, organu równouprawnienia, który powstał w 1902 r. i zogniskował najruchliwsze pióra kobiet współczesnych.

Za inicjatywą i pod kierunkiem Turzymy odbył się w listopadzie 1905 r. pierwszy wielki zjazd kobiecy w Krakowie. Po bardzo żywotnych kilkodniowych obradach i rozprawach zapadła uchwała wysłania nowej petycji do sejmu. Jako delegatkę wybrano prawie jednomyślnie Marję Turzymę, która wręczyła skrypt ówczesnemu namiestnikowi Potockiemu we Lwowie.

Bardzo czynną propagatorką ruchu kobiecego na terenie krakowskim była bawiąca tam czas jakiś dr. J. Budzińska-Tylicka, obecna radna st.m.Warszawy, przewodnicząca Klubu postępowych kobiet polskich i Polskiej sekcji międzynarodowej Ligi kobiet dla pokoju i wolności. O pracy, inicjatywie i niewyczerpanej energji tej niestrudzonej działaczki pomówimy w jednym z przyszłych numerów “Kobiety współczesnej”.

Akcją w sprawie równouprawnienia we Lwowie kierowała p. Stefania Wechslerowa, nauczycielka, kierowniczka Czytelni dla kobiet, w której tak samo, jak w Czytelni kobiecej krakowskiej i warszawskiej skupiały się wszystkie najśmielsze, najbardziej rzutkie działaczki społeczne.

Z łona Czytelni lwowskiej wyszedł projekt zwołania pierwszego wiecu w kwestji równouprawnienia. Żywotne, ruchliwe i gorąco oddane idei emancypacji prozelitki, zgromadzone dokoła Stefanji Wechslerowej, rozwinęły wytężoną akcję w sprawie reformy wyborczej. Wpływ ich ogarnął szerokie jak na ówczesne stosunki masy kobiet, tak, że w 1891 r. wysłano petycję do sejmu, podpisaną aż przez 12000 kobiet.

Najwyższe napięcie osiągnęła działalność lwowskich pionierek równouprawnienia obu płci w lutym 1908 r. Na czele akcji stanęła Maria Konopnicka, która wspaniałą mową otworzyła wielki wiec. Marja Dulębianka została przedstawiona jako kandydatka na posła do sejmu. Na zebraniu przedwyborczem w próbnem głosowaniu, popartem przez Stronnictwo ludowe, padło na nią 511 głosów, co wywarło wielkie wrażenie i wnieciło zapał do walki.

W Poznaniu na czele ruchu kobiecego stanęła Emilja Szczaniecka, niestrudzona działaczka na polu pracy oświatowej, założycielka Stow. pomocy naukowej dla dziewcząt (1871 r.).

Wielkopolanki, zajęte obroną tych nielicznych placówek życia narodowego, jakie im jeszcze zostały, mało myślały jednak o własnem wyzwoleniu. Żadne z przedwojennych stowarzyszeń kobiecych, nawet te o charakterze postępowym, jak “Promień”, “Warta”, “Stow. wzaj. pomocy pracownic handlowych i przemysłowych”, nie rzucały haseł równouprawnienia. To samo kilka b. stowarzyszeń kobiecych w Berlinie i na Górnym Śląsku, które, jak “Kółko kobiet polskich w Gliwicach”, założone przez p. Omańkowską, “Ognisko” w Katowicach o zabarwieniu socjalistycznem, “Czytelnia kobieca” w Kościanie - po za samokształceniem dążyły tylko do współdziałania w obronie narodowej.

Tak obezwładniły prężność kobiet drapieżne kleszcze niemieckie. Bo jednak, zarówno w b. Królestwie, jak i w Galicji, nie odrywał ruch kobiecy naszych “emancypantek” czy “feministek” od spraw narodowych. Wykuwały te dzielne bojownice Polskę w podziemiach, co nie przeszkadzało, że nazewnątrz z gromkim hasłem obnosiły sztandar własnego wyzwolenia. Nawet p. Kuczalska-Reinschmidt, “papież feminizmu”, i towarzyszka pracy jej, J. Bojanowska, uznawały za niezbędne stwarzanie placówek społeczno-zawodowo-oświatowych, oddawanych w inne ręce następnie (Najdłużej przetrwała pierwsza introligatornia kobieca J. Bojanowskiej i Czytelnia dla kobiet, prowadzona przez znane pionierki postępu).

Po wiośnie listopadowej 1905 r., kiedy zelżały okowy cenzury i kleszcze zakazów, wszczął się ruch kobiecy w Warszawie na wyższą skalę. Pierwszym przejawem akcji był wielki zjazd kobiet nietylko z za kordonów, ale zewsząd, gdzie tylko w większych i mniejszych skupieniach ogniskowało się wychodźstwo polskie na obczyźnie.

Hasłem zlotu było uczczenie 40-lecia pracy Elizy Orzeszkowej. Organizacją zjazdu zajęła się inicjatorka jego Melanja Rajchmanowa (I. Orka), cicha, mądra kobieta, która nie lubiła występować publicznie i pracę swoją ukrywała skrzętnie za plecami znanych i uznanych mówczyń - działaczek.

Na czele komitetu stanęła dr. Anna Tomaszewicz - Dobrska, przewodnicząca wszystkich posiedzień.

Sala Filharmonji nie mogła pomieścić tłumów, gromadzących się u wrót w czerwcu 1907 r. dla wysłuchania porywającego przemówienia M. Konopnickiej, która otworzyła zjazd.

“Hufca odważnych i wytrwałych szeregów, światłych umysłów, serc mężnych wymaga sprawa równouprawnienia kobiet. Zjazd jest zszeregowaniem się takiego hufca, jego radą wojenną, obmyśleniem planu strategicznego, opatrzeniem placówki.

Orzeszkowa, wielka bojownica wyzwolenia kobiet wyśniła ideał nowej kobiety “o sercu anioła a rozumie mędrca”.

Zjazd musi zrealizować piękny sen genjalnej pisarki. Musi stwierdzić, że marzenia Wysokiego Ducha nie poszły na marne.

A więc - Laboremus!

W zbiorowisko ludzkie padły hasła, które - wobec autorytetu mówczyni - nie dopuszczały protestu. W ciszy kościelnej wysłuchano poetki. Mury zatrzęsły się pod burzą oklasków, gdy skończyła. To było zwycięstwo genjuszu, któremu nie mógł oprzeć się najzagorzalszy wróg “nowinek”.

Zjazd był porachunkiem prac, dokonanych przez kobiety i wskaźnikiem nowych potrzeb.

W 12 lat później osiągnęła kobieta pełne prawa wyborcze czynne i bierne. Czy przeto należy uznać, że ruch kobiecy przestał już istnieć?

Łatwiej wypadło zdobyć prawa polityczne, aniżeli reformę praw cywilnych. W lipcu 1921 r. po trzyletnich staraniach różnych stowarzyszeń kobiecych uchwalił Sejm nowelę, znoszącą ważniejsze paragrafy kodeksu Napoleona, które krzywdziły kobietę jako człowieka i obywatela. Pozostało wszakże kilka innych, nieuregulowanych jeszcze punktów Kodeksu Cywilnego, głównie w stosunku do prawa małżeńskiego, nad reformą którego musi czuwać kobieta współczesna.

Czujności wymaga również walka o warsztaty robocze, zaostrzająca się w miarę coraz cięższych powojennych warunków życia. Zawsze jeszcze - przy jednakowem uzdolnieniu, jednakowym cenzusie wiedzy i wyrobienia zawodowego biuralista czy handlowiec otrzymuje wyższą płacę i wyższe stanowisko od fachowej swej towarzyszki. Zawsze jeszcze mówi się o dorywczości pracy kobiet, o niższym jej poziomie, o mniejszym wykwalifikowaniu. Ale już nieznacznie, bez rozgłosu wybijają się na czołowe stanowiska prokurentki banków i wielkich towarzystw akcyjnych. Już zdobywają sobie sławę lekarki w dziedzinach, o których nie śniło się do niedawna (chirurgja, okulistyka, choroby skórne). Łamy pism zasilają pióra pełnych temperamentu publicystek, gdy do niedawna tylko beletrystyka i pamiętnikarstwo były udziałem kobiet w prasie. Każdy dzień otwiera jakieś zamknięte wrota. Wypełzło na rynek uwartościowanie lekceważonych dotychczas gospodarskich i domowych czynności kobiety. “Zobaczono” je wówczas dopiero, gdy praca “pana domu” przestała być jedyną dźwignią bytu rodziny, obsługiwanej do niedawna jedynie przez siły najemne.

Wielką dostojność musi wykazać trud kobiecy na placówkach już zdobytych i świeżo zdobywanych, żeby umocnić się w opinji i zdobyć “równoprawność” sądów. Zrozumienie tej prawdy i szerzenie jej winno być jednem z głównych zadań wszystkich stowarzyszeń, związków, kół i kółek kobiecych.

Niepotrzebnych już - powie ktoś. Właśnie dziś więcej, aniżeli kiedykolwiek. Im tłumniej występuje kobieta na rynkach zawodowych, tembardziej mnożą się zagadnienia, nieuwzlędniane przez zrzeszenia o charakterze mięszanym.

Po przodownicach ruchu kobiecego odziedziczyło pokolenie współczesne wielką prawość poczynań, gorący patrjotyzm i wysoce ideowe stanowisko.

Żyją jeszcze i pracują śród nas poszczególne pionierki. Pomówimy o nich.

C. Walewska

"Kobieta współczesna" kwiecień 1927, nr 2, str. 5-6.

Pół żartem, pół serio - wyróżniony kursywą komentarz zza światów, a raczej z późniejszego o dokładnie 92 lata dziś 🙂

Dn. 7-go b. m. odbyło się uroczyste otwarcie kursów dla pielęgniarek do żłobków fabrycznych, urządzonych staraniem Robotniczego Wydziału Wychowania Dziecka (przy poparciu materjalnem Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej). To wychowanie powinno być pisane podwójnie wielką literą, jak to brzmi w ogóle - Robotniczy Wydział Wychowania Dziecka… jak Zdecydowanie Nieprzyjemna, Ale Porządna Kindersztuba Dla Twojego Dziecka, Które Przynajmniej Wyrośnie Na Ludzi. Obecne instytucje i fundacje takie Dajemy Dzieciom Siłę czy Happy Kids mogą się schować przy tym czymś sprzed stu lat.

Słuchaczki przejdą sześciotygodniowe szkolenie, zapoznają się teoretycznie i praktycznie z pielęgnowaniem dziecka; wykłady z dziedziny higjeny i medycyny wygłoszą pierwszorzędne siły lekarskie; poza tem słuchaczki będą zapoznane z ustawodawstwem robotniczem, opieką społeczną, ubezpieczeniami. Niech mi teraz któryś rodzic ponarzeka, że to się trzeba strasznie namęczyć, żeby się dowiedzieć jak się z dzieckiem obchodzić i długo się macierzyństwa uczyć. Szast prast, sześć tygodni i jest nauczone, instrukcja obsługi dziecka wykuta przez praktykę na pamięć, nikt mnie teraz nie oszuka, że to nie wiadomo jak karmić, jak przewinąć, uśpić i ubrać. Choć fakt, jeżeli kobietom taka nauka zajmuje sześć tygodni, to mężczyznom… 6 lat?:)

Na pierwszy kurs zapisało się około 30 młodych dziewcząt i kobiet, przeważnie z klasy robotniczej pochodzących, ale mających już wymagane minimum wykształcenia (szkołę powszechną lub 4 klasy gimnazjum). Lepsze rozwiązanie wtedy mieli, młody człowiek nie musiał się uczyć, jeżeli nie chciał, a nie że do osiemnastki na siłę w tych ławkach szkolnych siedział. I jeszcze jakiegoś Pana Tadeusza na pamięć musiał. A tak - do pracy, zarabiać, podatki płacić, państwo wzbogacać, uczą się tylko ci, co chcą, to i poziom nauczania wyższy i wszyscy zadowoleni.

Witamy z uznaniem i radością twórczą inicjatywę społeczną ludzi, którzy czynem swym wysuwają na światło dzienne, drzemiącą od lat kwestję ochrony macierzyństwa i niemowlęctwa. Żłobki fabryczne, uchwalone przez Sejm w lipcu 1924-ego roku, odkładane są z roku na rok, a w liczbie argumentów, przemawiających za odkładaniem, wysuwano - poza “ubóstwem” przemysłowców - brak fachowych pielęgniarek.

Ten argument upada.

Dzięki żywej inicjatywie pewnych odłamów społeczeństwa Polska będzie miała przed innymi państwami naprawdę fachowe pielęgniarki, bo nie pielęgniarki wogóle lub pielęgniarki do ochron, a właśnie pielęgniarki do żłobków fabrycznych. Dobrze, że chociaż w takich sprawach Polska przodowała;p

Kwestja pielęgnowania niemowląt robotniczych, tych niemowląt, skazanych dotąd na najwyższy odsetek śmiertelności, niemowląt najbardziej upośledzonych - kwestja konserwacji sił i zdrowia młodziutkich proletariuszy - została już postawiona śmiało i wyraźnie. Niby postulat sprzed stu lat, ale jakoś znajomo brzmi… nie słyszeliśmy czegoś podobnego w minionej kampanii przedwyborczej?

Józef Leszczyc.

“Kobieta współczesna” kwiecień 1927, nr 1, str. 17.

Pół żartem, pół serio - wyróżniony kursywą komentarz zza światów, a raczej z późniejszego o dokładnie 92 lata dziś 🙂

W sali Ratusza warszawskiego, w dwa rzędy ustawione chorągwie stowarzyszeń, szkół, oddziałów harcerstwa, sala, a zwłaszcza estrada, przybrana zielenią krzewów, kwiaty, światła, muzyka… na schodach harcerki w mundurowych bluzkach przyjmują gości. Zauważyliście, że niby sto lat minęło, ale pod tym kątem nic się nie zmieniło - zawsze na takie wydarzenia biegać muszą ludzie, którzy mają to wpisane w swoje zawodowe obowiązki, a więc oficjele, dzieci, harcerze i dziennikarze? Inaczej chyba nikt by nie przyszedł.

W tych miłych ramach odbyła się dnia 13 marca, o godz. 5 po południu uroczystość jubileuszowa Marji Rodziewiczówny. W tych miłych ramach - patrz: pompatycznej atmosferze.

Przed laty, z zapadłego Polesia, odciętego od świata, przygniecionego ciężką stopą wroga, odezwał się jej głos, wzywający do walki, już nie o niepodległy byt narodu, nie o skarb wolności obywatelskiej, ale choćby o ziemię, o tę podstawę, którą prawa wyjątkowe carskiego regimu postanowiły wyrwać Polakom z pod stóp. Przede wszystkim przepraszamy Polesie, to oni tak sto lat temu pisali, my tylko cytujemy, ale… szczerze? Nie oszukujmy się, i w tym przypadku niewiele się zmieniło.

I odtąd był to stały, powtarzający się nieustannie refren twórczości literackiej Marji Rodziewiczówny. To jedno zagadnienie stało się kanwą, na której szkicowała niestrudzenie silne i pełne uporu, posępne, głuche na wszystko inne postacie poleskich ascetów, bojowników twardych o ostatni fundament polskości w tamtych stronach. Społeczeństwo polskie ukochało tych Czertwanów i te różne Julki i Hanki, trochę cudaczne, bardzo śmiałe i zdecydowanie, z litewskim uporem, trwające przy ziemi. To wiele tłumaczy, na przykład to, że tylko moja babcia ochuje i achuje nad tymi refrenami i nieważne, że jedenasta powieść niemal taka jak druga tylko te Julki i Hanki zamieniają się kolejnością. A, i dla niewtajemniczonych - te jakieś Czertwany, to od nazwiska głównego bohatera jednej z powieści. Dewajtis, ale i tak Wam to nic nie powie :p

Nie zapomniano Rodziewiczównie istotnej zasługi, jaką oddała Polsce, budząc w tych niewymownie smutnych czasach, ideę, choćby tylko takiej walki. Niewymownie smutne czasy - urocza fraza, którą trzeba zapamiętać i której, mam wrażenie, chętnie nauczyłyby się dzisiejsze polskie nastolatki. Nie zapomniano jej nawet w nowych, zmienionych warunkach. I oto zbiegł się tłum, kochających gorącą jej duszę, by ze szczerem wzruszeniem wysłuchać wygłoszonych pod jej adresem przemówień, a zwłaszcza jej słów, istotnie najpiękniejszych, pełnych prostoty, skromności i powagi. Gdy mówiła, że odniesie w swoje strony tę dobrą wieść, iż “Polska swym wiernym sługom po królewsku płaci”, gdy wspomniała o tym ciężkim beznadziejnie okresie historycznym, w którym przyszło jej trwać na cichych, w milczeniu żujących chleb niewoli kresach dawnej ojczyzny, widziało się gorące łzy w oczach młodych kobiet i dziewczątek.

I dlaczego wieczni narzekacze mówią wciąż o braku uczciwości i entuzjazmu w młodem pokoleniu, o jego bezideowości?... Istnie wieczni narzekacze! Ja nie przyłączę się do tego zaszczytnego grona - nasza młodzież realizuje dziś z pasją współczesne idee. Jedno z moich ulubionych: fura, skóra, tablet i komóra! Nie dość, że ambitnie, to i rymy sklecać umieją, taką Rodziewiczównę to na łopatki rozkładają. Choć przyznam Wam się szczerze, że jak sprawdziłam w internetach z jakiej piosenki młodociani wzięli to hasło, to chyba jednak wolałabym na tym zapadłym Podlasiu z litewskim uporem wyrywać ziemię spod ciężkiej stopy carskiego oprawcy.

Przewodniczył uroczystemu zgromadzeniu Zenon Przesmyski. Charakteryzował działalność literacką Rodziewiczówny Zdzisław Dębicki, przemawiał przedstawiciel Ministerstwa W. R. i Ośw. Publicznego, delegaci stowarzyszeń, miast. Obecni byli: Minister Dobrucki, marszałkowie: Rataj i Trąmpczyński. Oczywiście nazwiska te nic nam nie mówią, oprócz tego, że z pompą! Wręczono jubilatce zamknięte w pięknej tece adresy stowarzyszeń miast i miasteczek. Odczytano depesze, z depeszą p. Prezydenta Rzeczpospolitej, na czele. Pompa na całego, dzieci już tam pewnie od godziny umierają z nudów, a harcerze gotują się w mundurach... Czynem, nietylko słowem uczcił autorkę Dewajtisa Sejmik Kobryński, ustanawiając 10 stypendjów dla uczniów niższych szkół rolniczych, pochodzących z pow. Kobryńskiego i dając im nazwę stypendjów im. Marji Rodziewiczówny. A to akurat nie ma co się śmiać, zawsze wzniosła i potrzebna inicjatywa dawać możliwość nauki tym, którzy jej faktycznie potrzebują, a i zapewne dużo lepiej z niej skorzystają niż ci, którzy mają wszystko od razu podsunięte pod nos.

Było na sali dużo, bardzo dużo młodzieży szkolnej. Wniosła ona z sobą to promieniowanie młodości, podobne do promieniowania słońca o wschodzie i ozłociła niem nastrój jubileuszu. Nie ma się co dziwić, przecież lekcji nie mieli.

“Kobieta współczesna” kwiecień 1927, nr 1, str. 15-16.

TEATR LETNI:

“Epokowy Wynalazek” groteska w 3 aktach J. A. Hertza.

W tym “Epokowym Wynalazku” najniepotrzebniejszy jest wynalazek, a właściwie jest zupełnie niepotrzebny. Przez dwa pierwsze akty mamy przed oczyma miłą, Balucko naiwną farsę - na tyle jednak wesołą, aby bawić publiczność. Trzeci akt staje tak zwaną groteską. Jest to wyraz, który resztkom miłośników prawdziwego teatru, jacy jeszcze pozostali, został gruntownie obrzydzony przez tak zwanych “twórczych” reżyserów.

W obu pierwszych aktach wiemy, że przygłupi, jak przystało na farsę, uczony, profesor (pan Jarszewski) pracuje nad jakimś wynalazkiem, który ma odrodzić ludzkość. Praca ta nie odznacza się niczem innem, jak wyciąganiem za scenę osób autorowi tej komedji niepotrzebnych. Jest to bardzo pomysłowy sposób na exodus i pan Hertz powinien go opatentować. Rzecz jednak właściwie idzie o zupełnie co innego. Istnieje bowiem pani profesorowa - która ma oczywiście, dwie córki - w których równie, oczywiście, kochają się dwaj młodzieńcy. Pani profesorowa, jak przystało na żonę uczonego, ma zasady i postanowiła wydać naprzód zamąż starszą (p. Jasińską), później zaś młodszą (p. Lenerównę). W starszej kocha się świetny asystent - niedojda pana profesora (p. Kurnakowicz), w młodszej zaś dziarski pan Hnydziński, który nie mogąc w inny sposób dostać się do domu państwa profesorstwa, przyjmuje tam posadę… frotera. Nie chcę tu zarzucać panu Hertzowi nieumiejętności obserwacji życia, ale proszę, niech państwo sami osądzą: państwo profesorostwo nie mają czem zapłacić komornego, o czem nas zawiadamia gospodarz domu, pan Orwid, trzymają przytem służącego (p. Rapacki), kucharkę, o której mowa i przyjmują jeszcze frotera, który dzięki małej pomyłce reżyserskiej froteruje dywan.

Ten froter jest zresztą inżynierem i nawet co parę chwil wyciąga z kieszeni dyplom.  Młodszą panienkę poznał na ulicy - zapewne śpiewał przy tem “Spotkamy się na Nowym Świecie”. Ale ja z tego wszystkiego panu Hertzowi zarzutu nie robię. Jedno mi tylko jest przykre - że proscenium Teatru Letniego nie było wczoraj otwarte, i nie słyszeliśmy stamtąd dźwięków orkiestry, grającej piękne melodje pod dyrekcją samego kompozytora, najlepiej pana Franciszka Lehara. Bo przecież jest to czyste libretto operetkowe i dziwię się, że pan Hertz nie zjednał sobie kogoś z lepszych muzyków do współpracy.

Akt trzeci jest typic polish, powtarzam to za pewnym młodym agentem bawełnianych wyrobów, który przybył do nas wprost z Nottinghill. Jak wszyscy lepsi pisarze sceniczni polscy, pan J. A. Hertz, zaszczytnie znany autor “Młodego Lasu”, ma doskonałe pomysły i nie wie, co z niemi wkońcu zrobić. To co było dobrem librettem operetkowym, lub bałucką farsą w dwóch pierwszych aktach, staje się w akcie trzecim przykrym sketch’em makabrycznym. Zdawałoby się, że wszystko już dobrze, że młodzi panowie ożenią się z młodymi pannami, że wytworna pani profesorowa (Rotter - Jarnińska, której należnego jej w Teatrze Narodowym miejsca nikt dotąd nie daje) znajdzie w końcu ukojenie po ustaleniu losu córek…

Ale nic z tego. Tu właśnie wstępuje na scenę epokowy wynalazek profesora-idjoty. Niegodny czci ten matoł wynalazł jakąś maszynę do ożywiania nieboszczyków. Ożywia Aleksandra Trzeciego, Bismarcka… i innych drabów. Gospodarz domu skarży się, że ciągle noszą po schodach nieboszczyków… Są to kawały niesmaczne i niegodne autora “Młodego Lasu”. Czyż koniecznie należało realizować na scenie genjalny wynalazek profesora? Czyż nie można było skończyć tej miłej krotochwili skojarzeniem dwóch par i oświadczeniem profesorskiem, że wynalazku swego realizować nie będzie, ponieważ więcej jest zmarłych sępów, niż orłów? Truposze, trupięta i trupielce należą do Teatru Anatomicznego. Teatr Letni nie jest dla nich stosownym miejscem. Brak Lehara czy Falla, który zresztą już umarł, był jednak dla mnie największym mankamentem tej groteski.

Grano rzecz pana Hertza z rutyną właściwą naszej ruderze z najbrzydszego warszawskiego ogrodu. Reżyser dyr. Chaberski z wrodzonym sobie taktem starał się unikać nieprzyjemnych wzmianek o trupach, i przypilnować artystów, ażeby grali, jak zwykle, à livre ouvert - i to conajmniej na czwórkę.

Wyliczmy najpierw znakomitych rutynistów, a więc pp. Jarszewskiego, niezawodnego Rapackiego, wytworną panią Rotter - Jarnińską, Tomasika, Michalinę Łaską, Lenczewskiego oraz ich satelitów. Pani Aldona Jasińska dała z całym samozaparciem się bałucki typ starzejącej się panny. Byłabym okrutną, gdybym pannie Lenerównie wypomniała jej tremę w pierwszym akcie. Pozatem była bardzo miła i wdzięczna. Jeśli śmiałabym jej coś doradzić, a raczej odradzić - to powiedziałabym, że allegro w djalogu jest przywilejem wielkich artystek. Siły młodsze powinny trzymać się spokojniejszego andante i, proszę mi wierzyć, nie przyniesie to szkody sztuce, a wielką przyjemność publiczności.

Pan Hnydziński wyrabia się na coraz lepszego amanta, a pan Kurnachowicz jest perłą śród najmłodszych komików, jest aktorem myślącym i napewno ma przed sobą wielką przyszłość. Rolę Aleksandra Trzeciego, z genjalną, właściwą sobie siłą charakterystyki odtworzył mistrz Aleksander Zelwerowicz. “Jakby mi ze srebrnego rubla wylazł, tylko, że tamten był bez butelki”, powiedział o nim jeden z moich przygodnych sąsiadów.

Z. P

“Kobieta współczesna” kwiecień 1927, nr 1, str.15.