To życie pachnie jak szlugi i kalafiory

Nie przepadam za polską literaturą najnowszą. Albo jest o niczym, albo bawi się formą, a... raczej nie za dobrze jej to wychodzi. Ale wśród wydawniczego chłamu zajaśnieje czasem jakaś perełka. Tym razem to lukrowana, "odważna i ekstrawagancka powieść" Malwiny Pająk.

Królowe balu

Nie zdradzę Wam za wiele, bo przeczytacie to już na okładce książki, gdy napiszę, że powieść skonstruowana jest z wycinka życia dwóch kobiet: 25-letniej Julki i 36-letniej Anki. Niby każda prowadzi dwa zupełnie odmienne tryby życia, niby bohaterki funkcjonują w totalnie odmiennych światach, ale przez dość długi czas, bo około pierwszych trzydziestu stron myślałam, że bohaterka jest tylko jedna. I nie jest to wina mojego nierozgarnięcia, cała narracja toczy się bowiem w pierwszej osobie i... pomimo że bohaterki te są tak różne, w swojej samotności, rozczarowaniu i nieufności do każdego elementu otaczającego ich świata stają się jedną osobą - współczesną polską kobietą, której żadna porcja lukru nie osłodzi gorzkiego smaku ich życia.

Dużym plusem konstrukcji "Lukru" jest to, że bohaterki są wiarygodne, są postaciami z krwi i kości. Też miałam co prawda problem z początkiem i tym, że Julka, dziewczyna pracująca w gastro z wyższej półki, mająca za sobą trudne dzieciństwo i transseksualną przyjaciółkę, z którą czasem sypia, sprzedaje kokainę jakby rozwoziła po Warszawie ziemniaki (uważam, że porównanie jest idealne, dlatego zapożyczam z jednej z podobnych recenzji o tej książce). Ale... może się nie znam. Może jakby zaczepił mnie na imprezie dziwny typ i zaproponował sprzedanie jakiejś ogromnej ilość narkotyku za 30% od utargu, też bym tak po tej Warszawie ganiała. I to bez szemrania.

Tak jak bez szemrania (do pewnego granicznego momentu) funkcjonuje typowa, acz ceniona korpobicz zamieszkująca luksusowe mieszkanie, które na zmianę spłaca z wysportowanym mężem. Szkoda tylko, że mieszkają razem-a-osobno, że sypiają razem-a-osobno, rozmawiają... w ogóle nie rozmawiają, a uroczą, piękną i młodą koleżankę męża Anka poznaje dopiero przypadkowo na mocno zakrapianej tequilą imprezie u koleżanki z byłej pracy. Koleżanka właśnie wróciła z Hiszpanii:

Stara było zajebiście, słońce, plaża, seks na plaży, drinki z palemką, koktajle z krewetkami za dwa euro... Ale z dzieckiem wszystko wygląda inaczej. Przyda się pomoc dziadków, poza tym Jacek chce wrócić do zawodu, a tam nie ma na to szans (...) Polska jest smutna jak pizda zakonnicy, ale cóż, dziecko wywraca piramidę potrzeb do góry nogami. Z tym małym gnojkiem nic nigdy już nie będzie takie samo.

Niemiłość

Mówi się, że powieść Pająk to nowe ujęcie kobiecości. Nie wiem, czy nowe, ale na pewno mi, i wydaje mi się, że większości z nas, bliskie. Jej bohaterki to inteligentne, silne, krytyczne wobec siebie i innych kobiety, które równocześnie wiedzą i nie wiedzą czego chcą. Którymi targają sprzeczne emocje ujarzmiane przez racjonalność, kiedy trzeba wstać do pracy, ogarnąć siebie i kaca, zarobić na życie i marzenia, których realizacja odkładana jest wiecznie na później. Pełno tu przelewających się pieniędzy "warszawki" - drinki za trzygodzinną stawkę barmana, który je podaje, narożnik do salonu za 7 tysięcy, Louis Vuitton na stopach, squash wieczorem, wakacje na końcu świata... Ale i senne koszmary, pot, łzy, podpuchnięte oczy i kac gigant. Anka doskonale zna cenę swojego życia na kredyt, a raczej właśnie jest w trakcie jego wyceny.

Ma 36 lat, mąż żąda separacji, bo chcę przez chwilę pożyć, jakby ciebie nigdy nie było. Poświęciła wszystko pracy, która, owszem, sprawiała jej dużo satysfakcji, ale bez niej pozostała w pustym mieszkaniu, którego nie cierpi i zbyt dużą ilością czasu na to, by rozejrzeć się wokół siebie. A wtedy dostrzega coś, z czym na co dzień musi zmierzać się Julka.

Każda z nich pomimo uporu, wyszczekania, (pozornej?) pewności siebie, pomimo tego, że znają reguły tego bezwzględnego świata, pogrąża się w samotności. Samotności, która jest domeną, znakiem, symbolem naszego czasu. I z którą nie można nic zrobić, bo każda podejmowana przez bohaterki próba, kończy się jeszcze większym rozczarowaniem, jeszcze większą ilością alkoholu i koksu, jeszcze większą ilością goryczy i samotności. I założę się, że choć każda z nas, śledząc po raz kolejny wchodzenie Julki do warszawskiej willi jej chłopaka, myśli sobie: "Dziewczyno, ewidentnie jest coś nie tak, po pierwsze halo, dostarczałaś mu koks, po drugie takie historie à la Kopciuszek tylko u Walta Disneya i reszty podróbek!", nie powie na głos słowa krytyki, bo nie oszukujmy się - nie obce nam są ani motywacja, ani zachowanie Julki.

Podobno mężczyznom źle czyta się tę książkę. Że za dużo ciągłego rozkminiania życia, że misz-masz myślenia o przeszłości i przyszłości przy jednoczesnym ogarnianiu dnia obecnego, że sprzeczne emocje zatapiane w alkoholu... No tak jakby - witamy w kobiecym świecie. Poza tym to właśnie w tej książce jest dobre - autorka stawia oczywiste tezy i czasami ocierające się o banał wnioski, ale rozłożenie akcentów, dzielenie włosa na czworo, krytyczne pokazanie chyba wszystkich środowisk, począwszy od korpoświata, przez środowiska LGBTIQ, o których tak głośno dzisiaj, przez patologię małych miast i miasteczek, ale także wyrafinowaną przemoc i wyuzdanie stolicy, powoduje, że od tej książki bije odświeżającym, wielokolorowym pesymizmem:

Od małego miałam jasno wytyczone zadania: dobrze się uczyć, zachowywać skromnie, nie pyskować. (...) Dopiero teraz zaczynam rozumieć... Niby niezależna, ale tak naprawdę spolegliwa. Niby inteligentna i wykształcona, ale godząca się w milczeniu na scenariusze rozpisane przez innych ludzi. Posłuszna córka, uległa żona, perfekcyjna biurwa. Perfekcyjna kurwa. Sprzedałaś się, Anka.

My

Choć autorka wyraźnie sympatyzuje z lewicowym podejściem do życia i społeczeństwa, nie mam z tym żadnego problemu, bo robi to bardzo inteligentnie, by nie powiedzieć mądrze. "Lukier" jest nie tylko o tym, co dzieje się obecnie na naszym polskim podwórku, a co opisanie jest warsztatowo bardzo dobrze. Tę książkę czyta się bowiem lekko (tym razem to zaleta), barwne opisy od samego początku wciągają czytelnika, a granice pomiędzy mentalnymi światkami zarysowane są grubą kreską. Pająk odwala jednak w swojej książce dobrą robotę za pomocą gumki w ołówku, którą te granice zaczyna rozmazywać i zacierać. "Lukier" stara się bowiem przede wszystkim odpowiedzieć na pytanie o to jak jesteśmy samotni i pozostawia nas bez odpowiedzi na pytanie o to dlaczego. I podoba mi się sposób, w jaki autorka to robi. Nie ma u niej niby tak oczywiście modnego, a fałszywego dzisiaj podziału na prawicowość i lewicowość. Jak słusznie zauważyła Zofia Ulańska w swojej recenzji w Popmodernie, jest znacznie bardziej banalny, ale według mnie prawdziwszy podział na starych i młodych, biednych i bogatych, obsługiwanych i obsługujących, tych, którzy mieli mniej i tych, którzy mieli więcej szczęścia w dzieciństwie, tych, którzy radzą sobie w życiu lepiej i tych, którzy nie dają sobie rady z niczym.

Kolorowa, lecz smutna to diagnoza. I choć w "Lukrze" znajdziemy czasem jakieś nierozbite do końca grudki cukru (choćby zakończenie zdecydowanie zawodzi) warto po niego sięgnąć, by samemu zadecydować, na czym nam na co dzień bardziej zależy - na lukrze czy nadzieniu.

Wszystkie cytaty pochodzą z książki “Lukier” Malwiny Pająk (Wydawnictwo Znak Litera Nova, data wydania: 13 luty 2019, liczba stron: 364)